نویسنده: محمد امین جبل عاملی
در سالهای اخیر، سلولدرمانی، بهویژه استفاده از سلولهای مهندسیشده با گیرندههای کایمریک (CAR)، به یکی از نویدبخشترین رویکردها در درمان سرطان تبدیل شده است. در این میان، سلولهای قاتل طبیعی (NK cells) به دلیل توانایی ذاتیشان در شناسایی و از بین بردن سلولهای سرطانی بدون نیاز به تطابق کامل با بافت میزبان، گزینهای مناسب برای توسعه درمانهای «off-the-shelf» محسوب میشوند. در این نوع درمانها، سلولها از پیش در مقیاس صنعتی تولید و ذخیره میشوند تا در زمان نیاز، بدون وابستگی به سلولهای خودِ بیمار، مستقیماً در درمان استفاده شوند. در مقابل، سلولهای T اهدایی برای چنین کاربردی مناسب نیستند، زیرا ممکن است به بافتهای بدن بیمار حمله کرده و واکنش خطرناک «پیوند علیه میزبان» (GVHD) ایجاد کنند، مگر اینکه اصلاحات ژنتیکی پیچیدهای برای پیشگیری از این واکنش انجام شود.
یک مانع عملی مهم برای ورود CAR-NKها به کلینیک، نیاز به فرآیندهای تولید استاندارد، تکرارشونده و مطابق با الزامات GMP است تا ایمنی و یکنواختی محصول تضمین شود.
در یک مطالعه پیشبالینی جدید، محققان نشان دادند که میتوان تولید CAR-NK را بهصورت خودکار در یک سیستم بسته و سازگار با الزامات GMP براساس سیستم(CliniMACS Prodigy®) انجام داد؛ این پلتفرم تمام مراحل از جمله جداسازی، فعالسازی با سیتوکینها، انتقال ژن CARبه NK cells و تکثیر را با حداقل دخالت انسانی انجام میدهد. نتایج نشان داد که محصول خروجی از این سیستم از نظر خلوص، درصد بیان CAR و توان کشندگی در آزمایشهای invitro با محصول تولید شده به صورت معمول و آزمایشگاهی قابل مقایسه است. در مدل موشی لوکمیا (AML) یک دوز CAR-NK تولیدشده خودکار رشد تومور را بهطور چشمگیری مهار کرد و بار لوکمیایی در مغز استخوان و طحال کاهش یافت دقیقا همانند مدل تولید شده به روش معمول و آزمایشگاهی.
نکته عملی و امیدوارکننده دیگر این است که سلولها پس از سه ساعت حملونقل سرد و آمادهسازی همچنان عملکرد خود را حفظ کردند؛ این امر نشان میدهد امکان تولید متمرکز و توزیع محصول به مراکز درمانی دوردست وجود دارد که نکته مهمی در دسترسی همگانی این درمان است. از منظر بالینی، خودکارسازی میتواند تولید را استانداردتر، قابلاتکا و مقیاسپذیرتر کند، مسیر توسعه محصولات آماده برای استفاده را هموار سازد و در بلندمدت هزینهها و زمان دسترسی به درمان را کاهش دهد.
با این حال برای تجاریسازی و دسترسی گسترده، نیاز به بهبودهای فنی همچون افزایش راندمان transduction، ارتقای بازده تکثیر و ارزیابیهای سلامت و ماندگاری طولانیمدت در میزبان است. در مجموع، این کار گامی مهم و عملی در جهت صنعتیسازی تولید CAR-NKها و توسعه درمانهای ایمنتر و در دسترستر برای بیماران مبتلا به سرطان بهشمار میآید.
مرجع
https://doi.org/10.1038/s41409-023-02180-4
شکل۱: نمایی از نحوه تولید CAR-NK به دو روش اتوماسیون و مقایس ازمایشگاهی
شکل ۲: نمایی از سیستم خودکار CliniMACS Prodigy و اپراتور آن
